samvel.shahinyan
Logo

ԽԱՉՔԱՐԵՐԻ ՏԻԵԶԵՐԱԿԱՆ ԱՌԱՍՊԵԼԱԲԱՆԱԿԱՆ ԷՈՒԹՅՈՒՆԸ

Article image Հետազոտության առարկան և նպատակը:

Խաչքարի ուսումնասիրությունն է, որպես տիեզերքի հայկական առասպելաբանական պատկերացումների հոգևոր-կոնստրուկտիվ խորհրդանիշ,Կենաց Ծառի իմաստակիր բաղադրիչներն և ժայռապատկերներից մինչև խաչքար զարգացումները՝ մինչև միջնադար: Խաչքարի ծագումը, բովանդակային և կոնստրուկտիվ տարբերիչ առանձնահատկությունները:

Հետազոտությունների հիմքերը:

Հնդեվրոպական ընտանիքի ժողովուրդների հնագույն բնակավայրերում պահպանված 5–ից 2-րդ հազարամյակների ճարտարապետության փոքր և մեծ հուշարձանների գիտական գնահատման արդյունքում ի հայտ են գալիս ինչպես կոթողների հորինվածքների, ոճի, շինարարական տեխնոլոգիաների, այնպես էլ զարդանախշերի և խորհրդանշանների ընդհանրություններ, որոնք չեն կարող պատահական լինել: Հայկական ժայռապատկերներից եկող և խաչքարերի ճարտարապետության մեջ հանգրվանած, ակնհայտորեն ընդգծված բնապաշտական և կոնստրուկտիվ ավանդապաշտությունը, որը արտահայտվում է ձևերի և ոճերի կայունությամբ դարեր շարունակ, ունի անընդհատական վերարտադրության ուղղվածություն և բնականաբար պետք ունենա որոշակի և հստակ պատճառաբանություն, որի բացահայտմանն է միտված մեր այս հետազոտությունը:

Հետազոտությունները:

Տեղերում կատարված գիտական հետազոտությունների աշխարհագրությունը ընդգրկել է Հայկական Լեռնաշխարհը, Կովկասը, Սինայի թերակղզին, Իտալիայի հարավն ու հյուսիսը, Ֆրանսիայի հարավը, Բրիտանական կղզիների հարավն ու Իռլանդիայի կենտրոնական հատվածը: Մասամբ դիտարկվել են Հնդկաստանի հյուսիսային հատվածում և Մոխենջո Դարոյում կատարված հնագիտական հետազոտությունների հրտարակումները:

Համեմատական վերլուծությունները ի հայտ են բերել ընդհանուր նմանություններ Գեղամա, Վարդենիսի, Արագածի լեռների և Ղարաբաղի բարձրավանդակի ժայռապատկերների և Իռլանդիայի Նյուգրենջիի, Սինայի Հար-Կարկոմի, Հյուսիս-արևելյան Կովկասի, հարավային Ֆրանսիայի ժայռերի վրա քարածեծ՝ խորհրդանշանների միջև:

Իռլանդիայի Բոյնե գետի ավազանի, Սիայի թերակղզու կենտրոնական մասի տարածքներում պեղված 4-ից 2-րդ հազարամյակների, շրջանաձև հատակագծով, թմբաձև դամբարանների ճարտարապետական ընդհանրությունները Հայկական Լեռնաշխարհի 5-ից 2-րդ հազարամյակների նմանատիպ դամբարանների և քարե դռներով անթրոպոգեն քարանձավային շինությունների միջև:

Իռլանդիայում մինչև 20-րդ դարը, Իտալիայի հարավում մինչև մեր օրերը կիրառվող ,,հազարաշենի,, շինարարական սկզբունքով կառուցված տները:
Ֆրանսիական Քառնաքում, Մեծ Բրիտանիայի հարավում, Իռլանդիայի Բոյնե գետի ավազանում մենաքարային և ֆալլային կոթողների և Հայկական Լեռնաշխարհում տարածված հորիզոնական և ուղղահայաց տեղադրված ,,վիշապների,, ու դեռևս Գյոբեկլի Թեփեյից սկսած և մինչև վաղ միջնադար կիրառական՝ ֆալերի և փոքր չաի ճարտարապետության հուշարձանների հորինվածքների ընդհանրության պատճառները:

Հետազոտության արդյունքները:

Գեղամա լեռներում, Ճաղատ, Սառցալի, Ծխուկ լեռների ժայռապատկերներում մարդու կերպարով Կենաց Ծառերի և այծապատկերների խաչքարային վարկածներին մենք հանդիպել ենք Սառցալի լեռան ստորոտում, Գնիշիկ գյուղի գերեզմանոցում, Արենի գյուղի եկեղեցու բակում: Ժայռապատկերներից մինչև միջնադարյան նրբահույս խաչքարերը զարգացումների բոլոր փուլերը արձանագրված են քարեղեն վկայությունների տեսքով և հաստատում են ձևերի և ոճերի՝ Կենաց Ծառից ծագած լինելու տեսությունը: Կենաց Ծառի բաղադրիչները՝ հատիկը-սերմը, ընդերք-երկիր-երկինք կապող ուղղիղը՝ ցողունը , աղեղնաձև, կամ հորիզոնական ուղղահայացին խաչվող գծերը՝, ընդերք-երկիր-երկինք տարանջատման սահամաները, պտուղը՝ արեգակը՝ իրար հետ ստեղծում են տիեզերական արարչագործության փաստի պատկերային արձանագրություն: Կենաց Ծառը հաճախ հանդիպում է օձի, կամ օձերի և այծի հետ համանկարների տեսքով, կազմելով տիեզերքի առասպելաբանական մոդելը:

Կենաց Ծառի պատկերով մենաքար-հուշարձաններ և նրա բաղադրիչներով ժայռապատկերներ՝ հանդիպում են Ֆրանսիայի, Իռլանդիայի, Նորվեգիայի, Իրանի, Սինայի թերակղզու հնավայրերում հաստատելով ընդհանուր մշակույթային դաշտի առկայության փաստը Ք.ա. 4-ից մինչև վաղ միջնադար՝ Իռլանդիայից մինչև Փենջափ աշխարհագրական ահռելի տարածքի վրա:

Ժայռապատկերների տեսքը, ոճը, փորգրման տեխնոլոգիան, այն է սրացող ծայրով,բութ գետաքարով առանձին, հարթ, փայլուն մակերեսով ժայռաբեկորի վրա՝ քարածեծման մեթոդով պատկեր ստանալու եղանակը՝ կիրառելի է եղել ամենուր՝ մեր նշած տարածքներում: Այս բոլոր ժայռապատկերներում հստակ, կամ մասմբ կարելի է նշմարել Կենաց Ծառը, կամ ապագա խաչքարի ուրվագծերը:

Խաչքարը շրջանակող Երկնային և Ընդերքի միահյուսվաված վիշապների զարդանախշերը դարերի ընդացքում ոճավորվելով, այնուամենայնիվ պահպանել են նախատիպերի բովանդակային իմաստը, որը մեկ այլ կոնստրուկտիվ լուծում ստանալով մեզ է հասել Նյուգրենջիի դամբարանային 4-րդ դարի երկրորդ կեսով թվագրված ծիսավայրերի կառույցի ճարտարապետության տեսքով: Թմբաձև այս դամբարանները, որոնցից ամենախոշորները 50մ-ից ավելի տրամագիծ ունեցող արհեստական բլուրներ են, արտաքին շրջանագծի ամբողջ կորագծով վիշապաքարերով են շրջափակված: Վիշապների վրայի զարդանախշերը խորհրդանշում են օձեր, կամ ջրեր, հանդիպում են նաև կետ, խաչ: Շրջանակը խորհրդանշում է երկու վիշապները, որոնք քաոսից պաշպանում են կանոնակարգված տիեզերքը՝ շրջանը, կամ Նյուգրենջիի դեպքում՝ դամբարանաբլուրը, որի կենտրոնում, պրոեկցիայում, քառակուսի, կամ խաչաձև հատակագծով դամբարանն է: Հայկական Լեռնաշխարհում տարածված շրջանաձև թմբատեսք դամբարաններում հանդիպում են ծիսական թաղումներ, որտեղ հանգուցյալը տեղադրված է սաղմի տեսքով: Այսպիսի դամբարաններ տասնյակներով հանդիպում են Սինայի Հար-Կարկոմում, Արևմտյան Եվրոպայում:

Եզրակացություններ:

Ք.Ծ.ա. 4-3-րդ հազարամյակների դամբարանների կառուցվածքը հայկական առասպելաբանական տիեզերքի եռամասնական կառուցվածքի պրոեկցիան է հարթության վրա: Տիեզերական առասպելաբանական վիշապները պաշպանում են կանոնակարգված տիեզերքը քաոսից: Ունեն սֆերայի տեսք, հարթության վրա պրոեկցվում են շրջանի տեսքով: Շրջանի, կամ կանոնակարգված տիեզերքի կենտրոնում Կենաց ծառի պտուղն է՝ Արեգակը: Արեգակի շուրջը շրջանակն է, որը սահմանագծում է նրա ոլորտը: Կենտրոնական մասում ուղղանկյուն գծագրությամբ, խաչաձև, կամ քառակուսի երկրաչափական պատկերը՝ երկրի խորհրդանիշն է:

Նորավանքի եկեղեցու հարավային ամբողջ պատով մեկ, խորհրդանշական՝ հավանաբար Մոմիկի հեղինակած որմնապատկերը, ներկայացնում է տիզերքի կառուցվածքի հնագույն առասպելաբանական կառուցվածքի մանրամասները՝ պրոեկցիայում:

Նորվեգիայում, Իռլանդիայում, Ֆրանսիայի հյուսիս-արևմուտքում, կենտրոնական Եվրոպայում Կենաց Ծառի զարգացումները հանգեցրել են հավասարաթև խաչարձանների, հավասարաթև խաչքարերի, կամ հազվագյուտ դեպքերում, ծիսական բնութագրեր ունեցող խաչապատկերային որմնաքանդակների, որտեղ պահպանվել են տիեզերական տիեզերական սրբազան վիշապները, իրենց առասպելական առաքելության շեշտադրմամբ:
Ամփոփում: Խաչքարը հոգևոր, կոնստրուկտիվ, գեղագիտական, ճարտարապետական կատարյալ համակարգ է, որով և բացատրվում է նրա անխոցելիությունը, իր պահպանողական ձևի մեջ ոճական առումով անընդհատ ինքնազարգացման գործընթացները, տարատեսակ հորինվածքային մեկնաբանությունները խարսխված հիմնական սկզբունքային նախատիպին:

Խաչքարը հայկական առասպելաբանական տիեզերքի եռամասնական կառուցվածքի պրոեկցիան է հարթության վրա: Պատկերի կենտրոնում կենաց ծառն է իր կարևորագույն բաղադրիչներով՝ սերմ, հատիկ՝ շրջանի տեսքով, ընդերքը-երկիր-երկինք կապը, ցողունի տեսքով, պտուղը-արեգակը գնդի տեսքով:

Գրականություն

1. Շահինյան Ս., ՚Հայաստանի քարանձավներըՙ հ. I, 2005թ., Զանգակ-97, Երևան, էջ 170:
2. Շահինյան Ս., Քարանձավները հայ ժողովրդի հոգեկերտվածքի և մշակույթի ձևավորման գործընթացում, Հաղորդում 1-ին, Հայկական լեռնաշխարհը Հայոց և համաշխարհային քաղաքակրթության բնօրրան, ԳԱԱ ՊԻ, 2004թ., Երևան, էջ 24-32:
3. Շահինյան Ս., Քարանձավները հայ ժողովրդի հոգեկերտվածքի և մշակույթի ձևավորման գործընթացում, Էջմիածին, N 5, 2003թ., Էջմիածին, էջ 55-75:
4. С.М.Шагинян. Непосредственное влияние факторов экосистемы на сложение Армянских мофологических представлехий о Космосе. Научные Чтения “Белые ночи-2011”Великий Новгород, 2011. РФ стр 112-118
5. С.М.Шагинян. Эндемическая культура и боздействие экологическиих факторов экотопа. XX Международная научно-практическая конференция. ЭКОЛОГИЯ И ЖИЗНЬ Сборник статей 2011 Пенза стр 202-204
6. ”Atlas of Irish History” G.E. Sean Duffy, Second Edition; Gill&Macmillan;2000.Derbyshire, p144 UK,www.gillmacmillan.ie.
7. Ãåîìîðôîëîãèÿ, 1962ã., Åðåâàí, ñò 56-64.
8. David Wengrow. .”The Archaeology of Early Egypt”. Cambridge Univesrity Press. 2006. Cambridge.
9. Language-tree divergence times support the Anatolian theori of Indo-European origin. Russel D.Gray&QuentinD. Atkinson. NATURE|VOL.426 |27november2003, www.natur.com/natur
10. Mene J. ,, Celtic ornament’’ Mercier Press 1974. Dublin p.104.
11. Nash G. and Chippindale C. European Landscapes of Rock-art. Rout ledge 2002 London
12. O`Kelly C.,,Newgrange ”Eden Publication.1996 (Reprinted 2003;2007). Ireland elenpublications@gmail.com Gill&Macmillan;2000.Derbyshire,UK,www.gillmacmillan.ie.on p.120.
13. Schmidt Klaus. Geobekli Tepe, Southeastern Turkey. A Preliminary Report on the 1995-1999 Excavations.. In: Paléorient. 2000, Vol. 26 N՛1. pp. 45-54.
14. S.M.Shahinyan. Global Climate Changes and Pantheistic Spiritual Perseptions in Armenia Higland Beforand After the Last Wurm Glaciation. http://www.inqua2011.ch Swiss, Bern july20-28 INQUA congress
15. Shahinyan S., The “Xenophon Dwellings” and their Analogues in the Basin of Lake Sevan, UIS congress. August 1989. Budapest, p. 446-448.
16. S.Shahinyan S., Cave Dwellings with Stone Doors. UIS Congress, August 1989, Budapest, p 440-442.
17. S.M.Shahinyan. Global changes of environment and the great migration of people from Asia Minor at the end of the Quaternary period. WAC – 6 IRELAND 2008, 29-th JUNE – 4th JULY. Dublin p.300.
18. S.M.Shahinyan. Pantheistic prerequissitis of developments from petrogliphs to symbols and architectural moduls. 3rd International conference CPAC. Beijing.China. Nov.20-24,2011. Published by Institution of Engineering and Technology China. Vol.5 p.38-42
19. S.M.Shahinyan. Petrogliphs and Ansient symbols of Armenian Highland. Vol.1. YSUAC. 2010. Zangak-97. Yerevan. 114p.

Դեպի վեր
ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ
• ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԸ ՄԱՍՆԱԿԻ ԿԱՄ ԱՄԲՈՂՋՈՒԹՅԱՄԲ ԱՐՏԱՏՊԵԼՈՒ ԿԱՄ ՕԳՏԱԳՈՐԾԵԼՈՒ ԴԵՊՔՈՒՄ ՀՂՈՒՄԸ www.anunner.com ԿԱՅՔԻՆ ՊԱՐՏԱԴԻՐ Է :

• ԵԹԵ ԴՈՒՔ ՈՒՆԵՔ ՍՈՒՅՆ ՀՈԴՎԱԾԸ ԼՐԱՑՆՈՂ ՀԱՎԱՍՏԻ ՏԵՂԵԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ
ԼՈՒՍԱՆԿԱՐՆԵՐ,ԽՆԴՐՈՒՄ ԵՆՔ ՈՒՂԱՐԿԵԼ ԴՐԱՆՔ info@anunner.com ԷԼ. ՓՈՍՏԻՆ:

• ԵԹԵ ՆԿԱՏԵԼ ԵՔ ՎՐԻՊԱԿ ԿԱՄ ԱՆՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, ԽՆԴՐՈՒՄ ԵՆՔ ՏԵՂԵԿԱՑՆԵԼ ՄԵԶ` info@anunner.com:
Դիտումների քանակը: 2139
Կարծիքներ և մեկնաբանություններ
Հեղինակի նախորդ հոդվածները
2013
26
Ապր
»23:42
Նախաքրիստոնեական մշակույթի արձ ...
Article image Եթե դիտարկենք հայկական ճարտարապետության փուլային զարգացումները, որոնք իրենց բնութագրական հատկանիշներով խորապես տարբեր, մշակութային ուրույն շրջաններ են, ապա կնկատենք, որ յուրաքանչյուր փուլից դեպի մյուսն անցումը սահուն ու լծորդված չէ, այլ կտրուկ և սահմանազատված: Ստեղծվում է այնպիսի տպավորություն, կարծես հայ ժողովուրդը մշակութային կոնկրետ փուլում հաջողություններ ու շոշափելի ձեռքբերումներ ունենալով, ճարտարապետական արվեստում և շինարարական տեխնոլոգիաներում հասնելով զարգացման մի...
Կարդալ
2013
22
Ապր
»14:25
ԱՎԱՆԴԱԿԱՆ ճԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ...
Article image Ազգային և ավանդական ճարտարապետությունն ու կերպարվեստը ձևավորվում են ապրելու միջավայրի բնապատմական և հասարակական զարգացումների արդյունքում՝ տեղածին և տեղաբնիկ ժողովրդի ձևավորված աշխարհաճանաչողության, աշխարհընկալման, աշխարհահայացքի արդյունքում ստեղծված ուրույն մշակույթի սահմաններում և նրա բնորոշիչ բաղադրիչներն են: Ազգային և ավանդական ճարտարապետությունն ու կերպարվեստը, որպես նախամշակույթի անընդհատական դրսևորում, արմատական տեղաբնիկների, այսինքն այդ նախամշակույթի կրողների, բնապատմական օրրանի սահ...
Կարդալ
2013
07
Ապր
»12:36
Կենսամիջավայրի ազդեցությունը ...
Article image Իր բնակության վայրում՝ բնօրրանում, անընդհատական ապրած ժողովրդի ազգային մշակույթը ձևավորվում է բնական գործոնների և հասարակական հարաբերությունների անընդհատական ազդեցության տակ և իր մեջ կրում է ազգի հոգևոր, բարոյական, գեղագիտական նախաստեղծ սկզբունքները, որոնք և որոշում են նրա հավաքական վարքագծի դրսևորումները: Ազգային մշակույթի կարևորագույն բաղադրիչներից ճարտարապետությունը խարսխվում է բնական գործոնների՝ կենսամիջավայրի և կենսացենոզի անընդհատական և երկարատև ազդեցությամբ ձևավորված աշխարհաճանաչողութ...
Կարդալ
2012
01
Դեկտ
»12:51
ՀՆԱԳՈՒՅՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՐՁԱԳԱՆՔՆԵՐ ...
Article image Եթե դիտարկենք հայկական ճարտարապետության փուլային զարգացումները, որոնք իրենց բնութագրական հատկանիշներով խորապես տարբեր, մշակութային ուրույն շրջաններ են, ապա կնկատենք, որ յուրաքանչյուր փուլից դեպի մյուսն անցումը սահուն ու լծորդված չէ, այլ կտրուկ և սահմանազատված: Ստեղծվում է այնպիսի տպավորություն, կարծես հայ ժողովուրդը մշակութային կոնկրետ փուլում հաջողություններ ու շոշափելի ձեռքբերումներ ունենալով, ճարտարապետական արվեստում և շինարարական տեխնոլոգիաներում հասնելով զարգացման ...
Կարդալ
2012
01
Դեկտ
»11:55
ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒ ...
Article image Եկեղեցիների և խաչքարերի ճարտարապետության մեջ ակնհայտորեն ընդգծված ավանդապաշտությունը, որը արտահայտվում է ձևերի և ոճերի կայունությամբ դարեր շարունակ, ունի որոշակի և հստակ պատճառաբանություն, որի բացահայտման փորձ ենք կատարում մեր այս հոդվածի սահմաններում...
Կարդալ
Բոլորը ...
© "5165m" studio
top
top
font
color
bott