Վանուշ Խանամիրյան «Հիմա վատ եմ զգում, հենց առողջանամ, մի կարգին կզրուցենք».վերջին հարցազրույցը

06.10.2011

Վախճանվեց Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդական արտիստ, պետական մրցանակի դափնեկիր Վանուշ Խանամիրյանը: Նա իրապես ազգային պարի և բալետային արվեստի մեծագուն դեմքերից մեկն էր, այն հզոր անհատականությունը, ում շնորհիվ ազգային պարը զարթոնք ապրեց, հարստացավ, ներկայացավ աշխարհի ութսունից ավելի երկրների հանդիսատեսներին: Ներկայացնում ենք «Հայերն այսօրի» մշակութային մեկնաբանի հարցազրույցը Վանուշ Խանամիրյանի հետ:
Վանուշ Խանամիրյանի հետ հարցազրույցի տեքստն արդեն պատրաստել էի և առիթ էի փնտրում նրա հետ հանդիպելու, սղագրությանը ծանոթացնելու և համաձայնեցնելու համար: Չէի շտապում, որովհետև գիտեի, որ վատառողջ էր: Սպասում էի, որ մի քիչ կազդուրվի: Զանգահարեցի երկու օր առաջ, հետաքրքրվեցի առողջական վիճակով, հետո էլ հիշեցրի, որ հոկտեմբերի 31-ին նշվելու է ժողովրդական արտիստուհի Սվետլանա Գրիգորյանի ծննդյան 80-ամյակը: Ասաց, որ ելույթ չի ունենա, բայց հնարավորության դեպքում անպայման ներկա կգտնվի: Հիմա արդեն ներկա չի գտնվի… Ներկայացնում եմ հարցազրույցից մի փոքր մաս միայն, որովհետև այդպես էլ չկարողացա նրա հետ համաձայնեցնել ողջ տեքստը…

- Վարպե՛տ, մի առիթով ասացիք, թե հայկական ժողովրդական պարն ամենահինն է մեր տարածաշրջանում, և նրանից են սկիզբ առել կովկասյան մյուս ժողովուրդների պարերը:

- Ասել եմ, այո´, սակայն խոսքս կիսատ մնաց ու չկարողացա մինչև վերջ բացատրել միտքս: Այս լեռնաշխարհում մենք ամենահին ժողովուրդն ենք, ամենահին մշակութային ազգը: Տես, թատրոնը, երաժշտությունը, գրականությունը այստեղ առաջինը մենք ենք ստեղծել: Պարն էլ ենք մենք ստեղծել ու մշակել մեր ձևերը: Հետո մեզանից վերցրել են, հարմարեցրել իրենց բնավորությանը, իրենց տեսակներին: Վանուշը դրա համար ուրախանում է, որ շատերին ենք սնել, շատերին ենք հարստացրել: Մենք էլ որոշ բաներ ուրիշներից ենք վերցրել, դարձրել մերը: Սա գողություն չի, սա փոխազդեցություն է, որովհետև աշխարհի բոլոր ժողովուրդներն էլ համարյա միանման են արտահայտում իրենց ուրախություններն ու տխրությունները, իսկ պարն առաջին հերթին էս երկու զգացումների արտահայտությունն է: Իհարկե, եթե հիմա կովկասյան պար ասելով առաջին հերթին հասկանում ենք լեռնեցիների պարերը, ապա մենք դրանցից շատ հեռու ենք, մեր պարերը իրենց նկարագիրն ունեն, բայց նույն էդ կովկասյան պարերի մեջ էլ հայկական շատ բան կա:

- Մինչև ձեր` Հայաստանի պարի պետական անսամբլի գեղարվեստական ղեկավար նշանակվելը` մեր շատ անսամբլներ հայկական պարերի անվան տակ ներկայացնում էին այնպիսի տարրեր, որոնք շատ ավելի հիշեցնում էին ձեր ասած կովկասյան պարերը: Մի՞թե դուք հեռացաք արդեն ձևավորված պատկերացումներից ու ավանդույթներից:

- Ես էլ սկզբում ինչ-որ հովերով էի տարվել և ցանկանում էի հիմնականում բեմադրել այնպիսի պարեր, որոնք մոտ լինեին մի քիչ բալետին, բեմադրական պարերին: Բայց հետո հասկացա, որ պիտի վերադառնամ մեր իսկական ազգայինը: Բացի մի քանի բեմադրություններից, մյուս բոլոր պարերում ես օգտագործեցի մեր ֆոլկլորը, մեր ավանդական պարերի ձևերը, կամաց-կամաց գնացի դեպի ակունքները: Ժամերով զրուցում էի մեր տարբեր շրջանների ծեր մարդկանց հետ, նրանց մեկ-մեկ ստիպում էի պարային շարժումներ ինձ ցույց տալ ու նրանցից սովորում էի: Ես էս մասին առաջին անգամ եմ ասում, ոչ ոք չգիտեր, թե ուր էի գնում, ինչու էի հայտնվում մեր ամենահեռավոր շրջաններում անգամ: Ես 27 տարի պարել էի բալետում, բալետային կրթություն էի ստացել, ինձ համար հայկական պարը մի քիչ օտար էր, բայց անսամբլը ղեկավարելու տարիներին հասկացա, որ մեզ համար առաջնայինը ազգային պարը պիտի լինի: Դե, բալետն աստվածային արվեստ է, քաղաքավարի արվեստ, որը ստեղծված է շատ կիրթ մարդկանց համար, ինչպես ասում են` էլիտայի համար: Եվրոպայում էլ, Ամերիկայում էլ, Հայաստանում էլ բալետը նույն ձևով են ներկայացնում, բալետում ազգային բնավորություն համարյա թե չկա, իսկ ազգային պարը մեր բնավորությունն է, մեր պատմությունն է:

- Դուք բալետում իսկապես շատ մեծ հաջողությունների եք հասել, պարել եք Սպարտակ, որը դարձել է ազգային բալետային արվեստի գլուխգործոցներից մեկը: Դժվար չէ՞ր բալետից դեպի ժողովրդական-ազգային պար անցումը:

- Հա, շատ դժվար էր, բայց իմ առավելությունն այն էր, որ ես լավ գիտեի մեր պարի պատմությունը, համարյա անգիր գիտեի Սրբուհի Լիսիցյանի գրած գիրքը, հետո էլ, ինչպես ասացի, սկսեցի սովորել մեր պարզ ու հասարակ մարդկանցից: Պարի առումով, մենք աշխարհի ամենահարուստ ազգերից մեկն ենք, որովհետև մեր ամեն մի գավառ իր պարերն է ունեցել, պարի մասին իր պատկերացումներն է ունեցել: Տես, «Գյոնդ» պարի ավելի քան 30 տարբերակ կա, բոլորիս հայտնի «Քոչարին» էլ մոտ 30 տարբերակ ունի: Սա զարմանալի բան է: Ռուսական պարերը միօրինակ են, դրանք իրենց ավանդական «խորովոդն» են, իսկ մեր պարերը չափազանց բազմազան են: Ասեմ նաև, որ մեր շատ բալետմայստրներ հարստացրել են ազգային պարը: Լուսահոգի Վահրամ Արիստակեսյանը, Ազատ Ղարիբյանը տարբեր գավառների պարերից նոր պարեր են ստեղծել: Ես էլ եմ նույնը արել: Մի ժամանակ բոլորը հիացած էին «Կինտոներ» և «Երևանյան պատկերներ» պար-բեմադրություններով: Երբ ուշադիր նայում ես այդ պարերը, տեսնում ես, որ Վանուշը բոլոր կոմպոզիցիաների մեջ միայն ու միայն ազգային պարերի ձևերն է դրել: Ցավոք սրտի, մենք պարագետներ չունենք, որ գրեն այդ բոլորի մասին: Կարծում եմ, որ դրանք սերունդներին պետք կգան:

- Վարպետ, իսկ ինչո՞ւ դուք ինքներդ չեք գրում:

- Ես ի՞նչ գրեմ: Ես պար բեմադրող եմ, գիտնական չեմ, քննադատ չեմ: Հնարավոր է, որ ես չկարողանամ էլ բացատրել, թե ինչու եմ այստեղ այս շարժումը դրել, մեկ ուրիշ տեղ` ուրիշ շարժում: Շատ բան ծնվել է ներշնչանքի պահին, ոգևորության պահին: Էդպես է, պար բեմադրելը և´ գիտության պես բան է, և´ ոգևորություն է: Ես, իհարկե, միշտ ինձ համար գծում եմ, կազմում պարի գրաֆիկը, բայց փորձերի ժամանակ դրանք մեկ-մեկ խառնվում են, ու ես լրիվ նոր բան եմ բեմադրում:

- Այսօր ձեր անունով պարային միություն կա, Լոս Անջելեսում գործում են ձեր անունը կրող պարային ակադեմիան և պարային անսամբլ: Ձեզ մեր պարարվեստի լեգենդն ու ապրող դասականն են համարում: Ինչպե՞ս եք վերաբերում նման փառքին:

- Շատ լավ եմ վերաբերում: Արվեստագետները երեխաների պես բան են, հենց գովում ես` ուրախանում են, հրճվում: Գիտեն, որ իրենցից միայն հուշեր են մնում, իսկ ստեղծած ոչ մի բան համարյա թե չի պահպանվում: Իմ աշակերտներն են անվանակոչել միությունը, ակադեմիան, մի քանի պարային անսամբլներ: Ինձ իրենց պապն են համարում ու մեծարում: Ես էլ ուրախանում եմ նրանց հաջողություններով, գնում եմ նրանց մոտ, օգնում, որ նոր պարեր բեմադրեն: Իսկ որ ապրող դասական եմ` լավ է, ուրեմն արդեն գնահատում են արածս, համարում են իմ դպրոցը լավագույններից մեկը: Դե, ավագ սերունդս արդեն դասական ենք ու կամաց-կամաց հեռանում ենք: Մեր թողածի վրա պիտի ջահելները նոր բաներ ավելացնեն: Իսկ այսօր շատ լավ ջահելներ ունենք:

- Չնայած ձեր առաջացած տարիքին` ստեղծեցիք «Բարդիներ» անսամբլը, ղեկավարում եք վետերանների պարային անսամբլը: Այս ամենը գալիս ու միավորվում են ձեր արածին ու ստեղծածին: Չե՞ք հոգնում:

- Ինչու պիտի հոգնեմ, եթե ես աշխատում եմ: Փորձերի ժամանակ ջահելանում եմ, ոգևորվում: Փորձերից հետո էլ ինձ շատ լավ եմ զգում: Մի չգրված օրենք կա, որ պարողները շատ երկար են ապրում: Պարն է օգնում դրան, պարը ջահելացնում է: Մի անգամ Իգոր Մոիսեևին, ով արդեն այդ ժամանակ 99 տարեկան էր, հարցրեցի, թե որն է իր երկարակեցության գաղտնիքը, ժպտաց, նստած տեղում մի քանի պարային թույլ շարժում արեց… Ես հասկացա նրան:

- Ձեր կյանքում բազմաթիվ հետաքրքիր հանդիպումներ եք ունեցել, շատ նշանավոր մարդկանց եք հանդիպել: Մի խոսքով, հետաքրքիր կյանք եք ունեցել: Ինչո՞ւ գրի չեք առնում այդ ամենը:

- Ճիշտ ես ասում, պետք է դրանք գիրք դարձնել, որպեսզի հիշողությունները ապրեն: Բայց ես հիմա չեմ կարող նստել ու գրել: Կարող եմ պատմել, թելադրել… Գրելիս մտքերս ինձանից առաջ են գնում, չեմ կարողանում մի կարգին բան գրել: Եթե գտնվի մեկը, որ գրի կառնի իմ հուշերը, հաճույքով կպատմեմ: Այ, օրինակ, կուզենայի բոլորն իմանային, որ հանդիպել եմ Ռաջ Կապուրին, Ինդիրա Գանդիին, Բրեժնևին, Խրուշչովին, ընկերություն եմ արել Մահմուդ Էսամբաևի, Վախթանգ Ճաբուկիանիի, Առնո Բաբաջանյանի հետ: Ջահել տարիներիս Առնոյի ու կինոռեժիսոր Հենրիկ Հովհաննիսյանի հետ մի քանի անգամ կինո «Մոսկվայի» պատուհանից ներս ենք մտել ու առանց տոմս կուչ եկել նստարանների հետևում, Չապլինի ֆիլմերը նայել, Նյու Յորքում էլ առանց տոմս մտել եմ «Մետրոպոլիտեն» օպերան… Մոտեցա դռներին, սկսեցի ներս նայել: Մեկ էլ երկու տղամարդ մոտեցան, համարյա զոռով ներս տարան ու սկսեցին թափահարել ձեռքս` այսպես ուժեղ բարևելով: Հետո իմացա, որ ինձ դրել էին ինչ-որ երկրի վարչապետի տեղ, ով այդ երեկո պիտի գար թատրոն` լսելու «Հուգենհոտներ» օպերան… Այ, այս ամենի մասին կուզենայի պատմել, որ իմանան, թե Վանուշն ինչ հագեցած կյանքով է ապրել: Երբ Սպարտակ էի պարում, Արամ Խաչատրյանն ինձ հրավիրեց Մոսկվա ու ծանոթացրեց Մեծ թատրոնի բալետային խմբի հետ: Հետո Խաչատրյանի խնդրանքով մի ամբողջ հատված պարեցի Մեծ թատրոնի արտիստների համար: Ինձ մոտեցավ Գալինա Ուլանովան և հիացմունքն արտահայտելուց հետո, առաջարկեց մնալ Մոսկվայում: Չմնացի: Չէ, ճիշտ եմ արել, ես ախր առանց Երևանի կարող էի շնչահեղձ լինել…Դե լավ, հիմա վատ եմ զգում: Հենց առողջանամ, մի կարգին կզրուցենք…

- Շնորհակալություն, վարպետ, հույս ունեմ, որ շատ շուտով կհանդիպենք…

Զրուցեց Լևոն Մութաֆյանը