Հատված Օսմանյան կայսրությունում ԱՄՆ դեսպան ՍԵՄՈՒԵԼ Ս. ՔՈՔՍի «Մի Դիվանագետի Խոհերը Թուրքիայում» գրքից

Վիճելի հարց է, թե ո՞ր ցեղին է առավել հատուկ մտքի սրությունը կամ, ինչպես ասում ենք, ուշիմությունը: Ես չեմ փորձելու, քննարկել այդ հարցը: Բայց վստահորեն կարող եմ ասել, որ թուրքերը չեն, հակառակ, որ նրանց ձեռքում է իշխանությունը: Ֆրանկները կամ լևանտացիները նույնպես չեն: Ոչ էլ հույները կամ հրեաները:

Սովորական է դարձել այն խոսքը, և երևի որոշ հիմքեր կան դրա համար, որ չորս թուրքի խելք է պետք հասնելու համար մի ֆրանկի խելքին, երկու ֆրանկի խելք` խաբելու համար մի հույնի, երկու հույնի խելք` խաբելու համար մեկ հրեայի, և վեց հրեայի խելք` խաբելու համար մեկ հայի:

Երբ պարսիկը, քուրդը և խորվաթը, դերվիշը, գնչուն, ներքինին կամ բեռնակիրը, որոնց մենք փորձել ենք լուսանկարել, համեմատության են դրվում, ապա Հայն է նրանց մեջ մրցանակի արժանի: Խղճմտանքի պակասից, թե շատ ձեռնարկություններ ունենալու կամ եբրայեցիների նման իրենց բնօրրանից վտարված և բախտի քմահաճույքին թողնված լինելու հետևանքով, որտեղ էլ որ նրանք գտնվեն, և թե´ Եգիպտոսի վարչապետի, կամ թե´ Ամերիկայի Գանձարանի քարտուղարի պաշտոնը զբաղեցրած լինեն` միևնույնն է, այդ ագգի խոհեմությունը նրանց պարգևում է շնորհք, զվարթամտություն, պերճախոսություն, հանճար, և մանավանդ ինքնաորոնման անվեհերություն, մի խոսքով` ուշիմություն:

Հայերը երբեք չեն վախեցել սպառնալիքներից. դրա համար էլ նրանք հաջողակ են:

Սամուել Ս. Քոքս «Մի Դիվանագետի Խոհերը Թուրքիայում», էջ 181-182
Նյո Յորք Սեպտեմբեր 30, 1887թ.:

Գիրքը հրատարակված է 1887-ին Charles Լ. Webster & Со. հրատարակչության կողմից:

Սամուել Ս. Քոքսի մասին տես` Samuel S. Cox-Wikipedia