«ԵՐԵՎԱՆՈՒՄ ԵՍ ԻՆՁ ԶԳՈՒՄ ԵՄ ԻՆՉՊԵՍ ԻՄ ՏԱՆԸ» - Հարցազրույց ռումինական ականավոր կինոգործիչ ԱՆՈՒՇԱՎԱՆ ՍԱԼԱՄԱՆՅԱՆԻ հետ

Երկրորդ երևանյան միջազգային «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի հյուրերից էր նաև Ռումինիայում բնակվող մեր հայրենակից, ռումինական կինոյի նշանավոր հնչյունային ռեժիսոր և սցենարիստ, Բուխարեստի կինոինստիտուտի պրոֆեսոր Անուշավան Սալամանյանը:

Մեկ անգամ չէ, որ ռումինական կինոնկարների ազդագրերում և ֆիլմագրություններում ինձ հանդիպել էր նրա անունը, նաև նրա հետ մի ուշագրավ հարցազրույց էի կարդացել «Սովետսկի էկրան» հանդեսում (1977, թիվ 2): Սալամանյանը որպես հնչյունային օպերատոր առաջին անգամ մասնակցել է Լուչանո Բրատուի «Ծածկագրի գաղտնիքը» (1959) ֆիլմին, որին հետևել են Միհայ Գեորգիուի «Թուդոր Վլադիմիրեսկու» (1962), Լուչիան Բրատուի «Թուդոր» (1963), Միհայ Յակաբի «Օտարականը» (1964), Միրչա Մուրելանի «Ապստամբությունը» (1966), Միրչա Դրըգանի «Զորասյուն» (1968) և «Աֆրոդիտեի բազուկները» (1979), Կոնստանտին Միտրուի «Շտեֆան Մեծ» (1973), Սերջիու Նիկոլայեսկուի «Ճշմարտության սկիզբը» (1993), Նաե Կարանֆիլի «Ասֆալտի տանգո» (1995) և տասնյակ այլ աշխատանքներ: 1975-ին Սալամանյանն արժանացել է Ռումինիայի Կինոգետների ընկերակցության մրցանակին (ի դեպ, պարգևատրվածների մեջ են եղել նաև երկու այլ հայեր՝ կինոքննադատ Դումիտրու Յոն Սուքյանուն և նկարիչ Մաթի Ասլանը):

73-ամյա Անուշավան Սալամանյանն առաջին անգամ էր Հայաստանում և ակնհայտորեն հուզված ու խանդավառ էր: Մեր զրույցը «Մոսկվա» կինոթատրոնի նախասրահում ընթանում էր ռուսերեն, քանի որ, Պետերբուրգում ուսանած լինելով, Անուշավան Սալամանյանը հիանալի տիրապետում էր այդ լեզվին, մինչդեռ հայոց լեզվին, ինչպես մեղավոր տոնով նա խոստովանեց, վարժ չէ: Հարցազրույցը սկսեցի հայերեն «բարևով», որին նա նույնպես հայերեն «բարի լույս» պատասխանեց, և ծնունդ առավ հետևյալ զրույցը.

Հ.– Պարոն Սալամանյան, խնդրեմ մեր ընթերցողներին պատմեք ձեր հայկական արմատների և ինքնության մասին:

Պ. – Ես ծնվել եմ Բազարջիկ քաղաքում, որն այն ժամանակ Ռումինիայի տարածքում էր, սակայն երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո անցավ Բուլղարիային: Այդ պատճառով մեր ընտանիքը տեղափոխվեց Բուխարեստ, որտեղ ռումինական կառավարություն էր: Հայրս՝ էրզրումցի Կարապետ Սալամանյանը, զտարյուն հայ էր, որ Բազարջիկում էր հայտնվել ցեղասպանությունից հետո: Թուրքերը նրա ողջ ընտանիքին սպանել էին: Նա փախել է իր եղբայր Անուշավանի հետ, որը նույնպես սպանվել է, այդ պատճառով էլ հայրս ցանկացել է, որպեսզի ես անպայման կրեմ եղբոր անունը: Նրանք յոթ եղբայրներ են եղել, որոնցից միայն Կարապետն է ողջ մնացել: Ահա այսպիսի պատմություն... Բազարջիկում հայրս հանդիպել է մորս՝ Ժենիկային, որ նույնպես հայ էր, բայց՝ Ռումինիայում ծնված: Հայրս քիչ է ապրել, մահացել է 45 տարեկան հասակում: Երբ գերմանացիները մտան Բուլղարիա և այդ ռումինական տարածքը մտավ բուլղարական պետության մեջ, հայրս մտահոգվեց, թե ցեղասպանության նման մի բան կկատարվի, և նրա սիրտը չդիմացավ: Դա 1938-ին էր, ես վեց տարեկան էի:
Ինչ-որ չափով ես տիրապետում եմ հայոց լեզվին, դժվարությամբ եմ խոսում, հիսուն տոկոսով, քանի որ ես Բազարջիկում ավարտել եմ այսպես կոչված մանկապարտեզ (վերջին բառը հնչեց հայերեն – Ա. Բ.): Կյանքն այդպես ստացվեց՝ պատերազմ էր, տանը խոսում էինք ռումիներեն, մայրս, չնայած որ հայուհի էր, ավելի շատ ռումիներեն էր խոսում, այնպես որ ես և քույրս սկսեցինք մոռանալ հայերենը: Որքան որ հիշում եմ՝ մանկապարտեզի շնորհիվ է: Մայրս պատմում էր, որ հայրս շատ էր ցանկանում, որ մենք բոլորս հայերեն խոսենք: Կյանքը Բուխարեստում, անշուշտ, նույնպես դժվար էր, ռմբակոծում էին: Պատերազմի ավարտից հետո մենք կես տարի ապրեցինք գյուղում: Իմ կյանքը դրական փոփոխության ենթարկվեց, երբ 1952-ին ինձ ուսման ուղարկեցին Լենինգրադ: Այնտեղ ուսանեցի կինոինժեներների դպրոցում և ավարտեցի 1957-ին: Այդ թվականի սեպտեմբերից սկսեցի աշխատել որպես հնչյունային օպերատոր: Լենինգրադի կինոինժեներների դպրոցը (ԼԻԿԻ հապավումով) երեք բաժին ուներ՝ քիմիական, մեխանիկական և էլեկտրատեխնիկական: Ես վերջինն եմ ավարտել: Լավ ինստիտուտ էր, շատ օտարերկրացիներ էին այնտեղ սովորում՝ լեհեր, չինացիներ...

Հ.– Իսկ ինչպե՞ս եղավ, որ Լենինգրադում ուսանելու տարիներին դուք ոչ մի անգամ չայցելեցիք Հայաստան...

Պ.– Իմ երազանքն էր՝ տեսնել իմ իսկական հայրենիքը, չնայած որ այն տեսական հայրենիք էր: Փառատոնի այս մի քանի օրերին ես ինձ իմ տանն էի զգում, ընդհանուր բաներ էի տեսնում իմ և այստեղի մարդկանց միջև: Մարդիկ այստեղ բարի են, ինչպես ասում են՝ թավշյա բնավորություն ունեն: Իմ երազանքը դժվար իրականացավ, բայց ինչպես ասում են՝ լավ է ուշ, քան երբեք: Ես բազմիցս մասնակցել եմ մոսկովյան կինոփառատոներին, և փառատոնից հետո նրանք ամեն մի մասնակցի մեկ շաբաթով ուղարկում էին որևէ քաղաք: Ես միշտ խնդրում էի, որ ինձ Երևան ուղարկեն, սակայն ինձ չէին թույլատրում: Խորհրդային համակարգում, չգիտեմ ինչու, գտնում էին, որ ես չպետք է տեսնեմ Երևանը և ինձ ուղարկում էին Խարկով, Օդեսա, Կիև... Սպասում էի այդ պահին, և այն իրականացավ՝ շնորհիվ Ռումինիայի հայ համայնքի:

Հ.– Դուք սերտ կապերի մե՞ջ եք ռումինահայության հետ:

Պ.– Այո: Չնայած որ հայերի թիվը քիչ է, ողջ Ռումինիայում 2000 հայ է ապրում: Մեծ մասամբ նրանք համախմբված են Սև ծովի ափին գտնվող Կոնստանցա քաղաքում և Բուխարեստում: Համայնքը շատ լավն է, Բուխարեստում եկեղեցի ունենք: Ես երբեմն գնում եմ այնտեղ, և շատ ռումինացիներ էլ գալիս են: Մեր եկեղեցու երգչախումբը շատ լավ երգիչներ ունի...

Հ.– Խոսենք մի քիչ կինոյից: Ինձ հայտնի է, որ դուք մասնակցել եք 90-ից ավելի ֆիլմերի: Թերևս այս տվյալն արդեն հին է...

Պ.– Այո... իմ մասնակցությամբ ստեղծված վերջին ֆիլմն անցել է 120-ի սահմանը: Այս տարի երեք ֆիլմի վրա եմ սկսել աշխատել, որոնք դեռ չեմ ավարտել:

Հ.– Դուք աշխատել եք ռումինացի բազմաթիվ անվանի կինոբեմադրիչների հետ...

Պ.– Գրեթե բոլորի: Շատ քչերի հետ է, որ չեմ աշխատել: Ցավոք, նրանց մի մասն այլևս ողջ չէ: Լիվիու Չուլեյն արդեն 80 տարեկան է: Նրա հետ աշխատել եմ «Կախվածների անտառը» ֆիլմում, որը 1964-ին Կաննի փառատոնում մրցանակի է արժանացել լավագույն ռեժիսուրայի համար:

Հ.– Ռումինացի բեմադրիչներից ո՞ւմ հետ եք նախընտրել աշխատել:

Պ.– Ամենից հաճախ համագործակցել եմ Սերջիու Նիկոլայեսկուի հետ: Մոտավորապես 20-30 կինոնկարներում: Ամենալուրջ աշխատանքը եղավ «Միհայ Վիտյազուլ» («Միհայ Խիզախ») երկսերիանոց պատմական դրաման: 1971-ին Մոսկվայի միջազգային կինոփառատոնում այս ֆիլմի հնչյունային աշխատանքի համար մրցանակի եմ արժանացել: Ասեմ նաև, որ հնչյունային աշխատանքից բացի ես երեք ֆիլմի սցենար եմ գրել՝ «Դատավճիռ», «Սիրո վերջին գիշերը՝ պատերազմի գիշեր» և «Ֆարանգա ընտանիքի գաղտնիքը»:

Հ.– Իմ վաղ դպրոցական տարիներին Խորհրդային Միությունում ցուցադրվում էին Էլիզաբեթա Բոստանի մանկական ֆիլմերը, որոնց դուք նույնպես մասնակցել եք...

Պ.– Շատ եմ աշխատել Բոստանի հետ: Նրա լավագույն ֆիլմերից է «Մամա» մյուզիքլը՝ Լյուդմիլա Գուրչենկոյի և Միխայիլ Բոյարսկու դերակատարմամբ, որը երեք տարբերակ ուներ՝ ռումիներեն, ռուսերեն և անգլերեն:

Հ.– Այդ ֆիլմի երգերը մինչև օրս հնչում են և սիրված են...

Պ.– Ուրախ եմ լսել: Այնուհետև աշխատեցի «Վերոնիկա» ֆիլմում: Ռումինիայում մանկական կինոնկարներ քիչ են նկարահանվել: Կարծում եմ՝ նման շարժանկարներ նկարահանելու համար բեմադրիչը հատուկ ձիրք պիտի ունենա, որպեսզի կարողանա առնչվել երեխաների հետ: Էլիզաբեթա Բոստանը հարյուր տոկոսով ունի այդ շնորհքը:

Հ.– Ի դեպ, նրա փեսան՝ դերասան և բեմադրիչ Ֆլորին Գևորգյանը, առաջին «Ոսկե ծիրանի» հյուրերից էր...

Պ.– Վերջերս ես ավարտեցի Ֆլորինի «Ալոջիք 11» ֆիլմի հնչյունային աշխատանքը: Սցենարիստը հրեա է, և ֆիլմը ինչ-որ չափով վերաբերում է հրեաներին: Ես Ֆլորինին ասացի, որ ահա մենք՝ երկու հայերով, պիտի մասնակցեինք Ռումինիայում հրեական ֆիլմի ստեղծմանը: Հիշենք, որ հրեա Ֆրանց Վերֆելն է գրել «Մուսա լեռան քառասուն օրը»: Ի դեպ, շատ տարիներ առաջ ցանկանում էին այդ վեպն էկրանավորել մեզ մոտ՝ Ռումինիայում: Եկան «Մետրո Գոլդվին Մայերից», հանդիպեցի նրանց: Բեմադրիչը դեռևս ճշտված չէր, սակայն որոշել էին, որ Գաբրիել Բագրատյանի դերը պետք է կատարի Օմար Շարիֆը, իսկ Ջուլի Քրիսթին՝ Ժյուլիետի դերը: Ես այնպես էի ցանկանում աշխատել այդ ֆիլմում, բայց սոցիալիստական ժամանակներում շատ դժվար էր բանակցություններ վարելը, սցենարը քննում էին՝ արժե՞ նկարահանել, թե ոչ... գործը գլուխ չեկավ: Հետո ես լսեցի, որ «Մուսա լեռը» նկարահանել են Լոս Անջելեսում, բայց ֆիլմը չափազանց թույլ է, քանի որ փոքր բյուջեով են ստեղծել:

Հ.– Ինձ հայտնի է, որ դուք կինոհնչավորման բնագավառում մի քանի նորություններ եք կիրառել...

Պ.– «Միհայիլ Վիտյազուլը» Ռումինիայում ստեղծված առաջին ստերեոֆոնիկ կինոնկարն էր: Նկարահանվել էր 70 միլիմետրանոց ժապավենի վրա, համապատկերային նկար էր՝ վեց կայան ունեցող հնչյունով: Այն ժամանակ դա նորություն էր, իսկ մեզ մոտ՝ Ռումինիայում, սարքավորումներ չկային: Նախնական աշխատանքը կատարեցի Բուխարեստում և ավարտեցի Մոսկվայում: Այնուհետև ստերեոֆոնիկ կինոնկարներ ստեղծեցի նորմալ չափսի ժապավենների վրա: Գաղափարն այնպիսին էր, որ հնչյունավորումը լինի ավելի լայն, քան էկրանի լայնությունը: Ի դեպ, դա «Վերոնիկայի» ֆիլմերից մեկն էր, երաժշտական կինոնկար, և հաճելի էր լսել ստերեոֆոնիկ երաժշտությունը նորմալ չափսի վրա: Այդ աշխատանքն էլ ես ավարտեցի Կիևում՝ մեզ մոտ սարքավորումների բացակայության պատճառով:

Հ.– Ես տեղյակ եմ նաև, որ դուք գործադրել եք ֆիլմի ձայնագրման մի ուրույն եղանակ, երբ կինոթատրոնում երկու բարձրախոս տեղադրել են էկրանից դուրս, իսկ մեկը՝ դահլիճում՝ հանդիսականին տալով այն պատրանքը, իբր նա գտնվում է գործողության վայրում…

Պ.– Օրինակ, երբ ֆիլմում անձրև է գալիս, ամբողջ դահլիճն իր շուրջն զգում էր այդ անձրևը: Այդ ժամանակ դա հետաքրքիր էր, սակայն հիմա... Տեխնիկական միջոցներն այն ժամանակ զարգացած չէին: Ես երջանիկ էի, որ ձայնագրման երեք մեթոդ սկսեցի կիրառել, երբ 1957-ին աշխատանքի անցա: Մենք այդ ժամանակ գործադրում էինք հնչյունի օպտիկական ձայնագրում...

Հ.– Այսի՞նքն...

Պ.– Հնչյունը գրի էր առնվում ժապավենի վրա, ստացվում էր հնչյունի նեգատիվ, որից ստանում էին պոզիտիվը և նոր միայն լսում այն, ինչը որ ձայնագրվել էր: Այսինքն՝ օպտիկական եղանակով էր կատարվում ձայնագրումը, ինչպես լուսանկարչության դեպքում: Մոտ մեկ տարի ես այդպես եմ աշխատել: Դժվար աշխատանք էր, քանի որ երևակման ժամանակ բազմաթիվ թերություններ էին ի հայտ գալիս... սարսա՛փ, չեմ ուզում հիշել: Այն ժամանակ, եթե ինչ-որ սխալ էր լինում ձայնագրության մեջ, հարկ էր նորից ամբողջ մասը ձայնագրել: Պետք էր վերաձայնագրելիս շատ կենտրոնանալ՝ չսխալվելու համար: Ֆիլմի որևէ 10-րոպեանոց հատված մենք դիտում էինք մոտավորապես 4-5 ժամ, նոր միայն սկսում ձայնագրությունը, որպեսզի չսխալվենք: Պետք էր անգիր իմանալ բոլոր շարժումները, ֆիլտրերը, հնչյունի մակարդակը... դժվար էր: Այնուհետև երևան եկավ մագնիսական ժապավենը: Այն հեղափոխություն էր կինոյում: Այդ մեթոդը հնարավորություն էր տալիս ջնջել, միանալ այն մասում, որտեղ որ ցանկանում ես... Սա երկրորդ փուլն էր: Իսկ այժմ ես աշխատում եմ թվայնացված եղանակով: Հիմա ոմանք հարցնում են, թե ինչու այսօր էլ կինոնկարի ձայնագրությունը նույնքան ժամանակ է տևում, ինչ որ առաջ: Մենք կինոնկարի երկխոսությունները, երաժշտությունը ձայնագրում էինք նկարահանումից հետո երկու ամսում, հիմա, թվայնացված ձայնագրման դեպքում նույնքան ժամանակ է պահանջվում: Հարցնում են՝ ինչո՞ւ, չէ՞ որ տեխնիկան բավական զարգացած է այսօր: Սակայն այսօր տեխնիկան մեզ այնքան հնարավորություններ է տալիս, որ մեր հավակնություններն էլ են մեծացել: Առաջ եթե մի միջավայր բավարար էր՝ ընդգրկելու համար սյուժեի մի մասը, այժմ մենք բարդացնում ենք մեր աշխատանքը, ցանկանում ենք, որ թե՛ շները հաչեն, թե՛ թռչունները երգեն, թե՛ ոտնաձայները լավ լսվեն: Նման հավակնությունները ժամանակ են խլում, այդ պատճառով վերջին կինոֆիլմերի հնչյունային կազմը շատ հարուստ է, հնչյունը կարևոր դեր է կատարում կինոյում:

Հ.– Ժամանակին մի հարցազրույցում դուք ասել եք հետևյալը. «Ես թե՛ որպես հնչյունային օպերատոր, թե՛ որպես սցենարիստ նախընտրում եմ ոչ խոսքաշատ ֆիլմերը: Երկխոսությունն, իմ կարծիքով, պետք է լինի հակիրճ, տարողունակ, սեղմ՝ ինչպես զսպանակը: Սկսում եմ ձանձրանալ, երբ լսում կամ կարդում եմ պատկերը բացատրող, մեկնաբանող ռեպլիկներ: Դա արդեն ոչ թե ֆիլմ է, այլ ռադիոհաղորդում»: Կարո՞ղ եք տալ կինոյում հնչյունի ձեր հայեցակարգը:

Պ.– Երբ բեմադրիչն ինձ առաջարկում է հնչյունավորել իր ֆիլմը, ես նախ կարդում եմ սցենարը, զուգահեռ իմ գլխում այդ կինոնկարը սկսում է հնչել: Դա առաջին քայլն է: Տեսականորեն: Այստեղից սկսվում է ողբերգությունը. արդյոք ինձ կհաջողվի՞ այն, ինչը որ ես տեսականորեն մտածել եմ կինոնկարի մասին, ստանալ գործնականում: Սկսվում են անքուն գիշերներ, քանի որ հաճախ մնում ես չբավարարված, քո մտածածը և արդյունքը միմյանց չեն համապատասխանում: Կինոնկարի տեսական ձայնագրման ծրագիրը մշտապես իմ գլխի մեջ է, և ես ձգտում եմ հասնել դրան գործնականում:

Հ.– Այսինքն՝ ձայնագրող ինժեներն ի՞նքն է հաճախ որոշում ընդունում, թե տվյալ տեսարանում ինչ ձայներ պետք է օգտագործվեն... բեմադրիչից անկախ...

Պ.– Ես ձեզ կասեմ հետևյալը. հավանաբար փորձի շնորհիվ է, որ բեմադրիչները իմ աշխատանքի 48 տարիների ընթացքում այս վերջին 10-15 տարիներին վստահում են ինձ կինոնկարը: Նրանք ընդհանուր գծերով են ներկայացնում կինոնկարը, իսկ ես հարցնում եմ, թե հատկապես ինչ է անհրաժեշտ նրանց, ինչի են ձգտում: Ես միշտ ասում եմ՝ կարևոր է, թե ով է պատրաստում կերակուրը, գնում միսը, աղում, աղ անում... և ուտելուց հետո շատ հեշտ է ասել՝ ինչն ինչոց է: Այդպես էլ բեմադրիչների հետ է: Նրանք ցանկանում են, որ ես անեմ ամեն ինչ, հետո դիտում են իմ աշխատանքը, հետո ավելացնում այդ աղը, պղպեղը կամ ասում են, թե ինչ-որ տհաճ հոտ կա... Սիրում եմ վերափոխել: Սակայն չեմ սիրում, օրինակ, խախտել բեմադրիչի գաղափարը հնչյունավորման վերաբերյալ: Իմ աշխատանքի մեջ այս տարիների ընթացքում երբեք բեմադրիչի գաղափարին դեմ չեմ գնացել: Ես անմիջապես հասկանում եմ, թե ինչն է դուր եկել բեմադրիչին իմ աշխատանքում, ինչը՝ ոչ:

Հ.– Տարբեր ժանրերի ֆիլմերի ձայնագրումը շա՞տ է տարբերվում մեկը մյուսից:

Պ.– Բավական տարբերվում է: Կան ընդհանուր հնչյուններ, օրինակ՝ թռչունների ձայնը, որ կարելի է գործածել թե՛ պատմական, թե՛ ժամանակակից կինոնկարներում: Եվ կան հատուկ հնչյուններ: Հիշում եմ, «Միհայ Վիտյազուլ» ֆիլմում հերոսին եկեղեցում թագադրելու տեսարանը: Նրա ճանապարհը՝ եկեղեցու դռնից մինչև խորանը, որ տևում է 15 րոպե, ես հնչավորել եմ չորս բարձրախոսներով: Ինձ շատ հետաքրքիր էր, թե ինչպես կհնչեն այդ ոտնաձայները, քանի որ, դրանից բացի, դերակատարի վրա թիկնոց կար, որի շրշյունը պետք է լսվեր: Նա սուսեր ուներ, որը երբեմն դիպչում էր հատակին, կոշիկին ամրացված էին խթանները, որոնք էլ ուրիշ ձայն էին հանում: Ահա այս բոլոր ձայների ձայնագրումը չորս հոգով կատարեցինք: Այնուհետև մտածում ես՝ պե՞տք է արդյոք, որ միևնույն ժամանակ զանգեր ղողանջեն, թե՞ ոչ... Երբ ես հնչյունավորում եմ կինոնկարը, սովորաբար նայում եմ, թե ի՞նչ հաճախականություններ կարող են դեր կատարել՝ բարձր, ցածր կամ միջին: Եթե բարձր հաճախականության հնչյուններ կան, ապա դրանց հետ անպայման ցածր հնչյուններ էլ պետք է լինեն, որպեսզի շիլաշփոթ չստացվի:

Հ.– Ես գիտեմ, որ ուսանողական տարիներին դուք զբաղվել եք երաժշտությամբ...

Պ.– Այո, Լենինգրադում ես ունեցել եմ էստրադային համույթ՝ «Սեքստետ ԼԻԿԻ», կազմված տարբեր ազգությունների սիրող երաժիշտներից: Մենք կատարում էինք ֆրանսիական և ռումինական երաժշտություն: Ես երգիչ մենակատարն էի:

Հ.– Այսինքն՝ դուք գտնում եք, որ հնչյունային օպերատորի համար կարևոր է երաժշտական կրթություն ունենալը, երաժշտապես գրագետ լինելը...

Պ.– Դա օգնում է: Հատկապես եթե ցանկանում ես ինքնուրույն աշխատել: Ի դեպ, Լենինգրադում նաև սպորտով եմ զբաղվել, մուրճ նետելու մարզաձևով: Պատիվ եմ ունեցել ուսանողական տարիներին սպորտային մրցումների մասնակցել ԽՍՀՄ չեմպիոններ Միխայիլ Կրիվոնոսովի, Ստանիսլավ Նենաշևի հետ: Նրանք մուրճը նետում էին մինչև մոտ 60 մետրի վրա, իսկ ես նետում էի ամենաշատը 52 մետր, սակայն գրավեցի երրորդ տեղը ողջ Խորհրդային Միությունում:

Հ.– Դուք զբաղվել եք նաև մանկավարժությամբ...

Պ.– Ես 15 տարի Բուխարեստի կինոինստիտուտում դասավանդել եմ «Հնչյուն և երաժշտություն» առարկան: Վաղուց թոշակի եմ անցել, սակայն վերջին տաս տարիներին աշխատում եմ իմ երիտասարդ գործընկերոջ հիմնած «Թոթալ փրոֆեշընըլ րիքորդ» մասնավոր ձայնագրման ստուդիայում: Մեզ մոտ անհատական ֆիլմեր քիչ են ստեղծվում, սովորաբար պետությունը տալիս է ֆիլմերի նկարահանման ծախսերի 49 տոկոսը: Հիմա Ռումինիայում շատ քիչ հանդիսականներ են կինոթատրոն հաճախում, նույնիսկ ամերիկյան ֆիլմերի ցուցադրություններին 80 տոկոս են կազմում: Մինչդեռ ռումինացիները ցանկանում են տեղական ֆիլմեր: Հավանաբար սցենարները լավ չեն... ես մինչև հիմա կարծում եմ, որ մեր ֆիլմերի ամենաթույլ օղակը սցենարն է, որին մեծ ուշադրություն է պետք դարձնել:

Հ.– Հետաքրքիր է, Ռումինիայում դուք եք, Հոլիվուդում՝ Լեոն Չալուքյանը, Ֆրանսիայում եղել է Ժորժ Մարտիկյանը, այսինքն՝ հայերը իրենց խոսքն ասել են միջազգային կինոյում հնչյունավորման գործի մեջ...

Պ.– Ես Մարտիկյանի հետ աշխատել եմ «Դակերը» ֆիլմում, որը ֆրանս-ռումինական արտադրություն էր... Գիտե՞ք, ես մի տեսակ բարդույթ ունեմ, որ չեմ խոսում հայերեն՝ նկատի առնելով իմ մաքուր հայկական անուն-ազգանունը... մի տեսակ ամաչում եմ, բարդույթ ունեմ, որ չեմ կարողանում հաղթահարել: Ահա, ես խոսում եմ ռուսերեն, մինչդեռ նստած եմ Երևանի «սրտում»...

Հ.– Սակայն դուք կարո՞ղ եք գոնե ինչ-որ բան ասել մեր ընթերցողներին հայոց լեզվով...

Պ.– Մտածեմ, պետք է ձևակերպել... (Լռությունից հետո): Ես շատ ուրախ եմ, որ Հայաստան եկած եմ: Շատոնց եմ ուզել, բայց չէ եղած: (Ռուսերենով): Չգիտեմ ինչպես ասեմ՝ լավ է ուշ, քան երբեք...
Ես այդ ասույթը թարգմանում եմ հայերեն: Պարոն Սալամանյանը հատ-հատ կրկնում է իմ ասածը և երեխայի պես ուրախանում: ԽՍՀՄ-ում ուսանած և սահուն ռուսերեն խոսող էրզրումցու որդուն ժամանակին զրկել են իր նախնիների երկրին և մշակույթին հաղորդակցվելու իրավունքից: Կյանքի ութերորդ տասնամյակում նոր միայն նրան բախտ վիճակվեց հայտնաբերել Հայաստանը...
Այդ ուշացած հայտնաբերման համար էլ Անուշավան Սալամանյանն անսահման գոհ էր ու երջանիկ: